16. Soborowi i poprzedzającemu go ruchowi liturgicznemu zawdzięczamy ponowne odkrycie teologicznego rozumienia liturgii i jej znaczenia w życiu Kościoła. Ogólne zasady ogłoszone przez Konstytucję o liturgii, tak jak były fundamentalne dla reformy, tak pozostały dla wspierania tego pełnego, świadomego, czynnego i owocnego uczestnictwa w celebracji (por. Konstytucja o liturgii, nr 11, 14) „pierwszym i niezastąpionym źródłem, z którego wierni czerpią prawdziwie chrześcijańskiego ducha” (Konstytucja o liturgii, nr 14). Tym listem chciałbym po prostu zaprosić cały Kościół do ponownego odkrycia, zachowania i przeżywania prawdy i mocy chrześcijańskiej celebracji. Chciałbym, aby piękno chrześcijańskiej celebracji i jej niezbędne konsekwencje w życiu Kościoła nie zostały zniweczone przez powierzchowne i zredukowane rozumienie jej wartości lub, co gorsza, przez jej instrumentalizację w służbie jakiejś ideologicznej wizji, jakakolwiek by ona była. Kapłańska modlitwa Jezusa podczas Ostatniej Wieczerzy, aby wszyscy stanowili jedno (J 17, 21), osądza wszystkie nasze podziały związane z łamaniem Chleba, sakramentem pobożności, znakiem jedności, więzią miłości[5].

⁵ Por. Augustinus, In Ioannis Evangelium tractatus XXVI,13.

* We wskazanych w konstytucji o liturgii (11 i 14) punktach można znaleźć zachęty do zaangażowania duszpasterzy w celu skuteczniejszego uczestnictwa wszystkich wiernych, które zarysowuje ostatnie zdanie 10 punktu:

10. (...) Z liturgii przeto, a głównie z Eucharystii jako ze źródła, spływa na nas łaska i z największą skutecznością przez nią dokonywa się uświęcenie człowieka w Chrystusie i uwielbienie Boga, które jest celem wszystkich innych dzieł Kościoła.

11. Dla osiągnięcia tej pełnej skuteczności wierni mają przystępować do liturgii z należytym usposobieniem duszy, myśli swoje uzgodnić ze słowami i tak współpracować z łaską niebieską, aby nie otrzymywali jej na darmo. Dlatego duszpasterze powinni czuwać, aby czynności liturgiczne odprawiano nie tylko ważnie i godziwie, lecz także aby wierni uczestniczyli w nich świadomie, czynnie i owocnie. (...) 14. Matka Kościół bardzo pragnie, aby wszystkich wiernych prowadzić do pełnego, świadomego i czynnego udziału w obrzędach liturgicznych, którego się domaga sama natura liturgii. Na mocy chrztu lud chrześcijański, „rodzaj wybrany, królewskie kapłaństwo, naród święty, lud nabyty” (1 P 2, 9, por. 4-5) jest uprawniony i zobowiązany do takiego udziału. To pełne i czynne uczestnictwo całego ludu trzeba mieć dokładnie na uwadze przy odnowieniu i pielęgnowaniu świętej liturgii. Liturgia bowiem jest pierwszym i niezastąpionym źródłem, z którego wierni czerpią ducha prawdziwie chrześcijańskiego. Dlatego duszpasterze w całej swej działalności pasterskiej powinni gorliwie dążyć do osiągnięcia takiego udziału przez należyte urabianie wiernych. (...).

Do tego zachęca też bardzo wyraźnie punkt 19 tej konstytucji:

19. Duszpasterze niech zabiegają gorliwie i cierpliwie o liturgiczne wychowanie przez czynny udział wiernych, tak wewnętrzny jak i zewnętrzny, stosownie do ich wieku, stanu, rodzaju życia i stopnia kultury religijnej, spełniając w ten sposób jeden z głównych obowiązków wiernego szafarza Bożych tajemnic. W tej dziedzinie niech owczarnię swoją prowadzą nie tylko słowem, lecz także przykładem.

Trzy wymiary współpracy z łaską: uczestnictwa czynnego, świadomego i owocnego mają prowadzić mają prowadzić do pełnej skuteczności naszego uświęcenia. Owocność współpracy podkreśla św. Jan Paweł II w swojej encyklice o eucharystii. Uczestnictwo we mszy bez przyjęcia Komunii jest bezowocne. Czas, który miał prowadzić do mojego zjednoczenia z Chrystusem staje się jałowy:

Zbawcza skuteczność ofiary urzeczywistnia się w pełni, kiedy w Komunii przyjmujemy Ciało i Krew Pana. Ofiara eucharystyczna sama z siebie jest skierowana ku wewnętrznemu zjednoczeniu nas, wierzących, z Chrystusem przez Komunię. (Ecclesia de Eucharistia. Pkt 16).

Świadomą współpracę z łaską paschalną zauważał i podkreślał Benedykt XVI w Duchu Liturgii, zaś trzeci wymiar czynnej współpracy z łaską uprościł do dyscypliny gestów, ostrzegając aby pejedyncze akcje zewnętrzne nie stały się istotą liturgii.

Uczestnictwo ciała, o jakie chodzi w liturgii wcielonego Słowa, wyraża się w swoistej dyscyplinie ciała, w gestach, które wyrosły z wewnętrznego wymogu liturgii i które niejako cieleśnie unaoczniają jej istotę.

Trzeba jednak zauważyć, że zarówno akcje liturgiczne (okadzenie znaków obecności Chrystusa, procesje, szczególnie, procesja komunijna zwieńczona przyjęciem Komunii), jak i gesty niezdyscyplinowane (gesty dłoni wiernych, samo przyjęcie Komunii czy postawa po przyjęciu Komunii) mogą unaoczniać jej istotę i w ten sposób czynnie współpracować z łaską. A ogólne zasady zwarte w konstytucji mają pomagać nie tylko w świadomym, ale też owocnym i czynnym uczestnictwie wiernych świeckich. Zasady te poza oczywistą zmianą wprowadzenia języka ojczystego wyrażają poniższe punkty konstytucji:

26. (...) czynności liturgiczne należą do całego Ciała Kościoła, uwidoczniają je i na nie oddziałują. Poszczególnych natomiast jego członków dosięgają w różny sposób, zależnie od stopnia święceń, urzędów i czynnego udziału. (...) 29. Ministranci, lektorzy, komentatorzy i członkowie chóru również spełniają prawdziwą funkcję liturgiczną. (...). 30. Celem wzmożenia czynnego uczestnictwa należy pobudzać wiernych do wykonywania aklamacji, odpowiedzi, psalmów, antyfon, pieśni jak również czynności czy gestów oraz przybierania właściwej postawy ciała. W odpowiednim czasie należy zachować także pełne milczenie.

Teraz w czasie Adwentu prostym praktycznym przykładem wyjścia poza dyscyplinę gestów do pobudzania wiernych do akcji liturgicznej jest angażowanie dzieci w procesję z lampionami. Ma ona głębokie znaczenie teologiczne unaoczniające istotę liturgii, która ma doprowadzić do spotkania Oblubienicy z Oblubieńcem, do ich zjednoczenia. Procesja przedstawicieli Kościoła wychodzących do ołtarza na spotkanie z Chrystusem, jak panna roztropna przygotowania na gody weselne jest pięknym obrazem, który może pomóc w czynnym, świadomym i owocnym uczestnictwie w liturgii.