Daniel P. Foley SJ, psycholog kliniczny i profesor psychologii, wyróżnia jedenaście postaw, jakie ludzie zwykle przyjmują wobec własnego cierpienia (D. P. Foley, Eleven interpretations of personal suffering, "Journal of Religion and Health", 27/1988, s. 321-328). To dobry test dojrzałości ludzkiej i religijnej, dlatego warto mu się przyjrzeć z bliska.

Najpierw cierpienie postrzegane jest jako kara za grzechy. Zwykle wywołuje w nas złość na samych siebie, następnie poczucie winy oraz zawiść wobec innych, którzy uniknęli tej kary. Drugą postawą jest traktowanie cierpienia jako czasu próby, którą Bóg zsyła na nas dla sprawdzenia naszej wiary i zaufania względem Niego. W następnej kolejności jest cierpienie jako pech, który nas dotknął, bo znaleźliśmy się w złym miejscu i w złym czasie. Te trzy pierwsze postawy wydają się mieć wspólny mianownik: Bóg jest widziany jako przyczyna cierpienia człowieka, bo albo sam je prowokuje (dwie pierwsze), albo nas przed nim nie chroni (trzecia).

Czwarta postawa polega na poddaniu się prawom natury, które są takie a nie inne, więc nic nie da buntowanie się przeciw nim. Raczej należy biernie i cierpliwie oczekiwać, by natura zadbała sama o siebie. Piąta to postawa pasywnego poddania się "woli Boga", która jednak pozostaje dla człowieka niezrozumiała. Stąd krok do fatalistycznego obrazu świata i sadystycznej wizji Boga. Szóstą postawą jest akceptacja ludzkiej kondycji, która przyjmuje do wiadomości ograniczenia, jakie stawia cierpienie, ale aktywnie próbuje realizować dobro, które ciągle jest możliwe. Pozytywne w tych trzech postawach jest to, że Boga nie postrzega się już jako sprawcy cierpienia, ale jednocześnie od strony negatywnej widziany jest jako ograniczony lub niezainteresowany losem człowieka.

Siódma postawa - nieco bardziej pozytywna - postrzega cierpienie jako okazję do osobistego wzrostu. "Zawsze można wyprowadzić jakieś dobro ze zła" - mówi sobie cierpiąca osoba, ale nierzadko pełna jest resentymentu wobec Boga, ponieważ nie daje wystarczających wskazówek i nie wszystkim cierpiącym pomaga harmonijnie wzrastać. Postawa ósma jest obronna, w myśl porzekadła "czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal". Osoba więc stara się ignorować własne cierpienie, nie wnika w jego przyczyny, zamyka się na otaczający ją świat i nie tworzy żadnych planów na przyszłość, by nie potęgować negatywnych doświadczeń.

 

Dziewiąta postawa polega na minimalizowaniu całej sprawy - poprzez nieustanne porównania z innymi ludźmi osoba wmawia sobie, że zawsze mogło być gorzej. Pozornie wzrasta zaufanie w Bożą Opatrzność, ale z drugiej strony nieświadomie rośnie też nieufność, bo przecież ten sam Bóg sprawia, że inni cierpią znacznie bardziej. W tych postawach wspólne pozostaje przekonanie, że Bóg może wybawić cierpiącego, ale z nieznanych powodów często zwleka z pomocą.

Dwie następne postawy wydają się najbardziej dojrzałe. Dziesiąta polega na przyjęciu Bożej perspektywy, to znaczy osoba stara się patrzeć na swoje cierpienie okiem Pana Boga i dzięki temu odkryć "szczęście w nieszczęściu". Nie stara się znaleźć sensu własnego cierpienia, bo ono nie znajduje wyjaśnienia, ale wierzy w to, że Bóg może nadać mu jakieś znaczenie. Niebezpieczne w tej postawie może być to, że cierpienie zacznie być traktowane jako przywilej, a tym samym może prowadzić do duchowej pychy.

 

Ostatnia, jedenasta postawa, dotyczy wymiaru odkupienia. Osoba wie, że może własne cierpienie złączyć z cierpieniem Chrystusa i tym samym wziąć udział w odkupieniu świata. Ta postawa pozwala ludziom zachować ufność i nadzieję w obliczu cierpienia, wymaga jednak duchowości Chrystocentrycznej i niepospolitej wiary. Postawa odkupienia może przyjmować różne formy: ofiary, łączności z Bogiem, uczestnictwa, altruizmu, pokuty, zadośćuczynienia, wstawiennictwa…

 

więcej w tekście o. Stanisława Morgalli SJ "Chcę, bądź uzdrowiona"