Raniero Cantalamessa

U podstaw wszelkiego nieposłuszeństwa leży nieposłuszeństwo względem Boga, a u podstaw wszelkiego posłuszeństwa jest posłuszeństwo Bogu. Św. Franciszek mówi, że nieposłuszeństwo Adama polegało na przywłaszczeniu sobie swojej woli: „Kto przywłaszcza sobie swoją wolę, ten spożywa z drzewa poznania dobra i zła”.

Św. Bazyli wyróżnia trzy nastawienia, jakie mogą towarzyszyć posłuszeństwu: pierwsze, ze strachu przed karą – jest to nastawienie niewolników; drugie, z chęci uzyskania nagrody – jest to nastawienie najemników; trzecie, z miłości – jest to nastawienie synów.

W posłuszeństwie Jezusa, takim jak przedstawia je Nowy Testament, dane jest nam zrozumienie najpełniejszego i najgłębszego sensu cnoty posłuszeństwa. Nie jest to jedynie cnota moralna, lecz także teologalna. (… ) Posłuszeństwo jest rodzajem wiary, koniecznym, gdy objawione słowo zawiera nie tyle prawdę o Bogu do wierzenia, ile wolę Bożą do wypełnienia. Wiara, w innym znaczeniu, jest posłuszeństwem także wtedy, gdy przedstawia się jako prawda do wierzenia, ponieważ rozum nie przyjmuje jej ze względu na jej oczywistość, lecz ze względu na jej autorytet.

Odkrywamy również w Słowie Bożym, że posłuszeństwo jest bardziej cnotą pozytywną niż negatywną. Także w tej dziedzinie, z czasem, z powodu przewagi tendencji ascetycznych nad liturgicznymi i kerygmatycznymi, posłuszeństwo postrzegane było przede wszystkim jako cnota negatywna lub związana z wyrzeczeniem. Jej doskonałość wśród cnót wynikała z doskonałości dobra, którego się przez nią wyrzeka, a którym jest dobro własnej woli. To dobro jest większe od rzeczy zewnętrznych, z których rezygnuje się na mocy ubóstwa, i od własnego ciała, którego „się wyrzeka” na mocy czystości. W perspektywie biblijnej element pozytywny – pełnić wolę Bożą – jest jednak ważniejszy od negatywnego – nie czynić swojej woli. (… ) Zbawienie bowiem wypływa z wypełniania woli Bożej, a nie z nieczynienia swojej woli. W modlitwie „Ojcze nasz” prosimy „bądź wola Twoja”; wyrażamy prośbę pozytywną, a nie negatywną. Czytamy w Piśmie Świętym, że Bóg pragnie posłuszeństwa, a nie ofiary (por. 1 Sm 15,22; Hbr 10,5-7). Jednakże wiemy, że w przypadku Chrystusa Bóg chciał również ofiary, i pragnie jej także od nas... Tłumaczy się to tym, że z obu rzeczy jedna jest środkiem, a druga celem; pierwszej – posłuszeństwa – Bóg wymaga dla niego samego; drugiej – ofiary – pragnie jedynie pośrednio, w perspektywie posłuszeństwa. Oznacza to, iż Bóg w ofierze szuka posłuszeństwa. Ofiara z własnej woli jest środkiem do osiągnięcia zgodności z wolą Bożą. Tym, którzy gorszyli się, jak Bóg mógł znajdować upodobanie w ofierze swego Syna Jezusa, św. Bernard słusznie odpowiedział: „To nie w śmierci sobie upodobał, ale w woli Tego, który dobrowolnie umierał”.

Wyrażenie „dzieci posłuszeństwa” (1 P 1,14) jest równoznaczne z wyrażeniem „uświęceni przez posłuszeństwo” (1 P 1,22) (… ) Chrześcijanie są dziećmi posłuszeństwa, ponieważ narodzili się z posłuszeństwa Chrystusa i ze swojej decyzji bycia posłusznymi Chrystusowi. (… ) Sakramentalny związek z posłuszeństwem Chrystusa nie wyczerpuje się tylko w chrzcie, lecz codziennie odnawia się w Eucharystii. (… ) Przyjmując ciało i krew Chrystusa, żywimy się Jego posłuszeństwem.

Odkrywamy w tym fakcie, że posłuszeństwo jest bardziej darem niż cnotą, bardziej łaską niż prawem. Różnica między nimi jest taka, że prawo nakazuje czynić, podczas gdy łaska sprawia, że czynimy. Posłuszeństwo jest przede wszystkim dziełem Bożym w Chrystusie, które następnie jest wskazywane wierzącemu, aby wyraził je w swoim życiu przez wierne naśladowanie. Mówiąc inaczej, my nie mamy jedynie nakazu posłuszeństwa, lecz mamy już także łaskę posłuszeństwa!

W każdej cnocie chrześcijańskiej występuje element tajemniczy i ascetyczny, część pozostawiona łasce i druga część pozostawiona wolności. Istnieje posłuszeństwo „odciśnięte” w nas i posłuszeństwo przez nas „wyrażane”.