Coraz bardziej wydaje mi się, że wołanie z apelu świeckich do księży-agentów, który zresztą również podpisałam, jest nierealne. Człowiek, który żyje w kłamstwie wiele lat, nie stanie w prawdzie o sobie w jednej chwili. Człowiek nie jest w stanie żyć w świadomości własnej zdrady - musi ją sobie usprawiedliwić, uzasadnić, zło nazwać dobrem. Utrwalonych przez wiele lat sposobów myślenia nie zmienia się w minutę. Niewygodne fakty naprawdę się zapomina. Ks. Czajkowski w jakimś komentarzu powiedział, że redaktorzy Więzi dziwili się, dlaczego tylu rzeczy (złych) nie pamięta. Nie pamięta i dobrych - ale złe zapomina się szczególnie szybko.

Nie ma sensu wołanie: "przyznajcie się", jeśli się nie pomoże tym ludziom, których sumienia połamano, dojść do prawdy o sobie. Nie ma chyba sensu również wierzyć na słowo i nie dlatego, że a priori zakłada się kłamstwo, tylko dlatego, że sumienie człowieka może być chore.

Jak pomóc? Wydaje się, że tak, jak udzielili pomocy redaktorzy Więzi ks. Czajkowskiemu. Przejrzeć dokumenty. I rozmawiać, nie odmawiając człowiekowi godności. Nie odmawiając wiary słowu (jak widać z dotychczasowych przykładów dokumenty nie są źródłem całej prawdy, samej prawdy i tylko prawdy), ale starannie sprawdzając fakty. Przejść z nim drogę jego życia. I dopiero wtedy - razem - podsumować. Niekoniecznie ogłaszając publicznie.

Ktoś, kto dopuścił się współpracy, ma obowiązek to wyznać wobec przełożonego, zadośćuczynić w miarę swoich możliwości tym, których skrzywdził i naprawić zło zgorszenia, jakie jego postępowanie spowodowało. Nie ma sensu epatować złem w mediach po to, by to zgorszenie było większe i było więcej do naprawiania.

Taką szansę dałyby diecezjalne komisje historyczne, gdyby podjęły się badań spontanicznie i odważyły podjąć rozmowy z wymienionymi w dokumentach osobami. Czy się odważą? Wierzyć na słowo i ufać sumieniom - obawiam się - nie wystarczy...