Zachęcony recenzją książki „Z hajerem na kraj Indii”, opublikowanej w nowym „Gościu Niedzielnym”, sięgnąłem po... „Hajer jedzie do Dalajlamy”. Wszak ten tytuł pojawił się na rynku jako pierwszy.

Tytułowy hajer to Mieczysław Bieniek. Ślązak i były górnik, który po ciężkim kopalnianym wypadku puścił się w świat. Jak pisze we wstępie: „w 1971 roku wędrowałem przez hałdy do szkoły górniczej na Nikiszowiec, a raczej na Wihelminę. Wiedziałem już, że będę górnikiem. Po kopalni miał biegać Skarbnik, a także utopce i inne stwory, ale gdy rozpocząłem pracę, wszystkie te baśniowe postacie zniknęły. Zastąpiły je kombajny ścianowe, ściany zmechanizowane, taśmociągi... Kurz, pył i hałas przegoniły wszystkie legendy”.

Baśniowe stwory spotkał dopiero po przybyciu do Indii. Tam, spoglądając na majestatyczny Tadź Mahal, dostrzegł w czterech otaczających go wieżach ogromne dżiny, strzegące spokoju tego miejsca...

Skąd to nasze śląskie zamiłowanie do bojek, legynd, baśni i fantastycznych postaci pojawiających się w tych utworach?

Odpowiedź na to pytanie znalazłem ostatnio w pracy magisterskiej autorstwa Ewy Winiarskiej. Dziołcha z naszyj redakcji pisała pora lot tymu na UŚ-u magisterka o współczesnych propozycjach zapisu śląszczyzny i fragment jej pracy pojawił się nawet już na Wiara.pl. Można go znaleźć tutaj

Drugi fragment - o śląskich bojkach i baśniach właśnie – zamieszczam poniżej:

„Wielość tego typu tekstów Jolanta Tambor argumentuje zamiłowaniem Ślązaków do opowiadania: „Ludzie na Śląsku lubią godać, dlatego tak wiele miejsca w śląskiej literaturze zajmują śląskie godki. Dlatego tak wiele miejsca w śląskim folklorze zajmują wice, bery, bojki (...)”[1].

Opowieści tradycyjne–fantastyczne nawiązują do tradycyjnych podań śląskich przekazywanych z pokolenia na pokolenie, a także spisywanych przez badaczy zajmujących się kulturą ludową. Opowiadania te charakteryzują się występowaniem w nich elementów baśniowych oraz tym, że dotyczą wydarzeń dawnych.

Jest wiele przykładów bajek, legend, podań, klechd itd. napisanych po śląsku, a następnie wydrukowanych. Najstarsze, do których dotarłam, zamieszczone są w „Zaraniu Śląskim”, w dziale Materyały, w którym publikowano teksty ludowe, m.in. Godki ludowe, np. Utopiec[2]. W 1987 r. została wydana książka Boju, boju, bojka. Wybór baśni śląskich, zawierająca ponad sto śląskich baśni pochodzących z dziewiętnastowiecznych i dwudziestowiecznych zapisów oraz z zebranego materiału podczas wypraw folklorystycznych.

Gawędy drukowano również w kalendarzach. W Kalendarzu Górniczym kopalni Ziemowit na rok 1998, w części zatytułowanej Klechdy pszczyńskie, Alojzy Lysko napisał we wstępie:„Jo sie straśnie rod przysłuchiwoł starym, jak berali ło downych czasach. Dość trocha interesantnych wieści to jo se tyż som wyskumoł z książek i gazet. W głowie tego wszystkigo mom tela, żebych mog Wom rozprowiać cały dziyń. Ino niy wiym, ło czym chcecie? No, niych bydzie, że pogodom wom ło wszystkim po konsku, co mi łopedzieli starzy z naszego krajsplesu”[3].

Przytoczony powyżej wstęp sugeruje gawędowy charakter zamieszczonych tekstów w tej części kalendarza. Opowiadania nawiązujące do legend śląskich i podań ludowych pisał także Jerzy Buczyński. Część z nich została napisana w całości śląszczyzną, np. teksty zamieszczone w Bojdach ślonskich[4], a w niektórych, jak w Klechdach górnośląskich[5], kwestie wypowiadane przez narratora zapisane są polszczyzną ogólną, a wypowiedzi bohaterów–Ślązaków – gwarą śląską”.

***