Religia Zydowska

Judaizm wywodzi się z wierzeń Hebrajczyków, którzy najprawdopodobniej wchodzili w skład koczowniczych plemion Habiru przybyłych do Syropalestyny zza Eufratu. Przechowywali oni tradycję o wędrówce Abrahama, którego uznają za swojego przodka z mezopotamskiego Ur do Kanaanu i przymierzu zawartym przez niego z Bogiem, który obiecał mu liczne potomstwo i władanie krajem Kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie. Również przekazywano tradycje dotyczące potomków Abrahama (Awraham – אברהם): syna Izaaka (Icchak – יצחק), wnuka Jakuba (Jaakow – יעקב) (zwanego też Izraelem) i prawnuków: Rubena, Symeona, Lewiego, Judy, Issachara, Zabulona, Gada, Dana, Naftalego, Asera, Józefa i Beniamina – od których pochodzić miało 12 plemion izraelskich. Tradycja mówiła również o niewoli potomków Izraela w Egipcie (Micrajim – מצרים), o nowym przymierzu, jakie zawarł Bóg Jahwe (JHWH – יהוה) z Mojżeszem (Mosze – משה), o plagach, które Bóg zesłał na Egipcjan i o pomyślnej ucieczce z Egiptu dzięki licznym cudom i opiece Boga. Zachowano też przekaz o wędrówce przez pustynię, ustanowieniu kapłaństwa (spośród synów Lewiego – lewitów), oraz o zdobywaniu Ziemi Obiecanej pod wodzą Jozuego w walkach z zamieszkującymi je ludami. Ciągłe zagrożenie z ich strony spowodowało tendencje centralistyczne i w końcu utworzenie zjednoczonej monarchii izraelskiej (Saul, Dawid, Salomon).

Według historyków religii zbieżności między wierzeniami Hebrajczyków a egipskim kultem Atona (nazwa podobna do hebrajskiego imienia Boga – Adonaj) mogą świadczyć o tym, że Hebrajczycy ulegli wpływom monoteistycznej doktryny Echnatona, lub na odwrót – zainspirowali tę doktrynę. W obu przypadkach zakłada się silne więzi Hebrajczyków z Egiptem oraz w różny sposób łączy się powstanie kultu Atona lub Jahwe z biblijnym exodusem. Inne hipotezy dotyczą henoteistycznego charakteru pierwotnej religii Hebrajczyków, w której główną rolę odgrywał bóg wojny YHWH Zastępów (pochodzenia madianickiego?). Biblijne świadectwa pokazują lokalne kulty, sprawowany na "wyżynach", na przykład na górze Garizim.

Król Salomon dokonał centralizacji kultu, budując w 967 p.n.e. świątynię jerozolimską, lecz po jego śmierci królestwo rozpadło się na dwa królestwa: Izrael (z siedzibą w Sychem) i Judę (z siedzibą w Jerozolimie). W obu ośrodkach kapłani spisywali teksty religijne i prawne, które stały się trzonem Biblii hebrajskiej i żydowskiego prawa religijnego.

Upadek królestw Izraela (722 p.n.e.) oraz Judy (586 p.n.e.) spowodowany był według tradycji licznymi odstępstwami od przykazań boga Jahwe, a szczególnie obdarzaniem czcią bogów "cudzoziemskich". Upadek królestwa Judy oznaczał zburzenie pierwszej świątyni jerozolimskiej i okres niewoli.Judaizm – religia monoteistyczna, której podstawą jest wiara w jednego Boga (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym), będącego nie tylko Stwórcą świata, ale także jego stałym "nadzorcą", czy też "opiekunem". Bóg ten zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się jego nakazom. Judaizm ukształtował się w II tysiącleciu p.n.e.; stanowi religię narodową Żydów. Jest też pierwszą religią abrahamową. Jej wyznawcy znajdują się na całym świecie, obecnie jest ich najwięcej w Stanach Zjednoczonych – 5,6 mln i Izraelu – 4,7 mln. Z judaizmu wywodzi się chrześcijaństwo.

Judaizm świątynny powstał w czasach niewoli babilońskiej, po wypędzeniu ludności Izraela na tereny dzisiejszego Iraku i po najeździe Palestyny przez Achemenidów. W tym czasie ostatecznie zredagowano większą część Starego Testamentu oraz przeprowadzono reformę religijną (reforma Ezdrasza). Odnowiony judaizm zaczerpnął prawdopodobnie niektóre nowe koncepcje z zaratusztrianizmu: idee wędrówki dusz po śmierci do piekła lub nieba, Sądu Ostatecznego, przyjścia Mesjasza i osobistej odpowiedzialności za swoje czyny przed Bogiem[1][2][3]. Reforma wiązała się z włączeniem w kanon Biblii pism proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i innych. Po powrocie z niewoli babilońskiej oprócz odnowionego systemu wierzeń opracowano skomplikowaną liturgię, która była sprawowana wyłącznie przez kapłanów w Świątyni Jerozolimskiej wybudowanej w 536-515 p.n.e. na miejscu starej świątyni króla Salomona. W świątyni tej nie było już jednak zaginionej Arki Przymierza.

Pod panowaniem hellenistycznej dynastii Seleucydów (190-141 p.n.e.) próbowano zmusić Żydów do kultu bogów greckich, co spowodowało powstanie machabejskie. W II w. p.n.e. obok kapłanów i związanego z nimi stronnictwa saduceuszy, którzy bronili znaczenia kultu świątynnego, pojawili się "uczeni w piśmie" i stronnictwo faryzeuszy, którzy kładli nacisk na znajomość pism pięcioksięgu mojżeszowego i proroków oraz na skrupulatnym wypełnianiu zawartych w Biblii przepisów moralnych, rytualnych oraz prawnych. Oprócz nich powstawały mniejsze "sekty": ascetycznych esseńczyków, których poglądy zachowały się w rękopisach z Qumran, zwolenników Jana Chrzciciela oraz zwolenników Jezusa Chrystusa, którzy dali początek religii chrześcijańskiej. Po podbiciu kraju przez Rzymian (63 p.n.e.) rosnące znaczenie zdobywało niepodległościowe stronnictwo zelotów, których wysiłki spowodowały w końcu wybuch powstań żydowskich i zburzenie Jerozolimy przez Tytusa w 70 r. n.e., a następnie przez Hadriana w 135 r. We wszystkich dotychczasowych etapach rozwojowych judaizmu największe znaczenie religijne posiadali kapłani na czele z arcykapłanem.
Judaizm rabiniczny. Zburzenie świątyni jerozolimskiej oznaczało koniec kultu świątynnego i skoncentrowanie religii wokół Biblii. Miejsce kapłanów ostatecznie zajęli rabini – dawni "uczeni w piśmie" nauczyciele religii, którzy odtąd gwarantowali ciągłość wiary żydowskiej. Żydzi rozproszyli się po całym terenie Imperium rzymskiego oraz państwa Partów. W tym okresie powstały charakterystyczne dla dzisiejszego judaizmu instytucje. Najważniejsze znaczenie miały dyskusje rabinów prowadzone w Jawne (132-90), które zaowocowały ostatecznym ustaleniem kanonu Biblii żydowskiej oraz obowiązującej interpretacji żydowskiego prawa religijnego. W Babilonie i Aleksandrii istniały dwa współpracujące z sobą ośrodki religijne, które zawarły w Talmudzie – będącym rodzajem komentarza do Pięcioksięgu mojżeszowego – zasady judaizmu w warunkach wypędzenia. Talmud nie jest świętą księgą, tak jak Biblia żydowska (zwana przez chrześcijan Starym Testamentem), ma jednak moc obowiązującą dla ortodoksyjnego żyda w kwestiach kultu, ubioru, odżywiania się, prawa cywilnego i karnego, obowiązującego w żydowskiej wspólnocie. Talmud jest z kolei interpretowany przez rabinów, których dogłębna wiedza pozwala na ustalenie w konkretnej sytuacji, jakie zachowanie jest właściwe. W istocie podstawą judaizmu stała się nie wiara, ale raczej sposób postępowania, stąd niekiedy uważa się, że nie ma sprzeczności między tożsamością żydowską a brakiem wiary w Boga, pod warunkiem, że choćby w pewnym stopniu przestrzegane będzie prawo. Część żydów pod przywództwem Anana ben Dawida odrzuciła Talmud (767 r.) dając początek religii karaimów. Talmud zawiera też pewne idee teologiczne, takie jak idea ofiary symbolicznej, koncepcja Szechiny – czyli Bożej Obecności, będącej wszędzie tam, gdzie zbierze się dziesięciu pobożnych żydów, oraz wezwanie do nieustającego oczekiwania na Mesjasza, który poprowadzi Lud Izraela z powrotem do Palestyny.

Dalsze dzieje judaizmu wiążą się z jednej strony z próbami racjonalistycznego uzasadnienia judaizmu, którego ukoronowaniem jest "Podręcznik błądzących" Mojżesza ben Majmona (Mojżesz Majmonidesa, 1136-1204) – synteza myśli żydowskiej i filozofii Arystotelesa, a z drugiej mistyczne spekulacje dotyczące tzw. Maasei Bereszit (Tajemnic Stworzenia). Podstawowe dzieło mistyczne judaizmu, anonimowa Sefer Jecira, rozwija teorię o emanacji Boga w naukach o sefirot, osnutej wokół "Merkaba" – tajemniczego boskiego rydwanu z wizji Ezechiela. Najbardziej znaną szkołą mistycyzmu żydowskiego stała się Kabała, której "biblię" stanowi "Zohar" – dzieło powstałe w XIII wieku w Hiszpanii. Wśród mistyków żydowskich należy też wymienić Izaaka Lurię (1535-1572) oraz twórcę chasydyzmu Baal Szem Towa (1700-1760). Dalszy rozwój myśli żydowskiej zdominował problem antysemityzmu i stosunku wobec świata chrześcijańskiego i muzułmańskiego.
Nadzieje mesjańskie zmaterializowały się w ruchach sabataistów i frankistów, pochodzących od nazwisk "mesjaszy" Sabbataja Cwi (1626-1676) oraz Jakuba Franka (1726-1791), które jednak zakończyły się konwersją religijną – pierwszego z nich na islam, a drugiego – na chrześcijaństwo. Wstrząsem dla judaizmu był "Traktat teologiczno-polityczny" filozofa żydowskiego Barucha Spinozy, wydany w 1670 r., który zaatakował podstawy judaizmu: objawienie, koncepcję narodu wybranego, wiarę w cuda, metodę objaśniania Biblii oraz jej autorstwo. Spinoza za swoje poglądy został wyklęty przez rodzimą gminę am sterdamską.Jakkolwiek obecnie judaizm stanowi religię jednego tylko narodu – Żydów, w przeszłości istniały nieżydowskie narody i grupy etniczne, wyznające tę wiarę, która w pewnym momencie była na drodze do stania się religią uniwersalistyczną.
Pierwszą grupą ludności, która w większej liczbie przyjęła judaizm, byli mieszkańcy różnych podbitych przez Asyrię krajów Bliskiego Wschodu (m.in. Babilonii), w VII w. p.n.e. przymusowo osiedleni na terenach Palestyny przez Asyryjczyków, po uprzednim wysiedleniu większości zamieszkujących te ziemie Izraelitów. Praktykowanie przesiedleń całych narodów i osadzanie ich w rozproszeniu na innych terenach wchodzących w skład państwa asyryjskiego było jednym z elementów polityki tego kraju i miało na celu uniemożliwienie organizacji buntów podbitej ludności. Nieżydowscy osiedleńcy przyjęli judaizm, a po przemieszaniu się z pozostałymi na tych terenach Żydami dali początek nowej grupie etnicznej (lub, wg innych ujęć – narodowi) – Samarytanom, która z czasem wykształciła własną odmianę religii judaistycznej. W IV – V w. n.e. tj. u szczytu rozwoju liczebnego tego ludu populacja Samarytan przekraczała milion.

Wśród judaistycznych narodów posiadających własne państwo największe znaczenie osiągnęli tureckojęzyczni Chazarowie, których kraj w okresie swego największego rozkwitu (w IX w. n.e.) rozciągał się od środkowo-wschodniej Ukrainy, przez Przedkaukazie, aż po ziemie leżące nad Morzem Kaspijskim. Chazarzy, wyznający judaizm rabiniczny, podejmowali zakrojone na szeroką skalę akcje misyjne, mające na celu nawracanie sąsiednich ludów na tę religię. Ich misjonarze docierali też na Ruś, i jak podają latopisy, książę kijowski Włodzimierz Światosławicz, noszący się z zamiarem porzucenia pogaństwa i wyboru dla swego kraju "nowoczesnej" religii, rozważał przyjęcie m.in. judaizmu (wg kronikarzy, o rezygnacji księcia z konwersji na judaizm lub na islam i skłonienia się ku chrześcijaństwu zdecydować miał zakaz jedzenia wieprzowiny i konieczność obrzezania). Misyjna działalność Chazarów odniosła natomiast spore rezultaty na terenie Bułgarii, gdzie grupy judaistycznych neofitów w IX w. były dość liczne, a nawracanie ludności tych ziem było ułatwione z racji m.in. pokrewieństwa kulturowo-językowego łączącego oba tureckie ludy: Chazarów i (Proto)Bułgarów.

Spośród innych nieżydowskich narodów wyznających żydowską religię wymienić można m.in. Arabów, którzy aż do czasów wystąpienia Mahometa wyznawali po części rodzime kulty, po części chrześcijaństwo, a po części judaizm; wyznawczynią tej właśnie religii była pierwotnie pierwsza żona Mahometa – Chadidża.

Judaizm był w przeszłości rozpowszechniony także w Etiopii, gdzie przez wiele wieków istniały liczne zwalczające się, de facto niezależne państewka chrześcijańskie i żydowskie, a z czasem też muzułmańskie. Stopniowo liczba wyznawców judaizmu w Etiopii spadała. Dziś jedyną grupą Etiopczyków wyznającą judaizm są przyznający się do żydowskiego pochodzenia Falaszowie. Obecnie uważają się oni za część narodu żydowskiego, jednak aż do powstania państwa Izrael uważali się za odrębny od Żydów naród, czego wyrazem było m.in. używanie w liturgii języka gyyz.

Inną grupą wyznawców judaizmu jest część zamieszkujących Kaukaz irańskojęzycznych Tatów, którzy są też określani mianem Żydów górskich. Zdaniem uczonych nie jest jednak jasne pochodzenie tej grupy ludzi. Istnieją bowiem dwie koncepcje: albo w przeszłości grupa Tatów przyjęła judaizm, albo grupa Żydów przyjęła język tacki. W przypadku Falaszów, jak fakt, iż uważając się niegdyś za lud odrębny od Żydów, obecnie uznają swoje żydowskie pochodzenie i przynależność do tego narodu ma związek z tym, iż będąc Żydami mają możliwość skorzystania z tzw. prawa powrotu, tj. osiedlenia się w Izraelu, co dla wielu Falaszów żyjących w znacznie biedniejszym państwie (Etiopia) jest szansą na poprawienie swej sytuacji materialnej. Z podobnego powodu obecnie za Żydów uznają się także wyznający własną odmianę judaizmu bantuidalni Lembowie (choć w przeszłości nie uznawali się za element narodu żydowskiego). Także oni domagają się możliwości do korzystania z prawa powrotu, jednak w ich przypadku rząd Izraela nie uznaje ich żydowskiego pochodzenia. Również niektóre grupy Rusinów karpackich - w rodzaju Łemków - powołują się na swoje pokrewieństwo z narodowością i religią żydowską, argumentując to wzajemnym podobieństwem niektórych obyczajów. Co radykalniejsi wiążą to z Dziesięcioma Zaginionymi Plemionami Izraela, a inni - z żydowskimi uciekinierami w Karpatach, uchodzącymi tam m.in. z powodu kozackich i innych pogromów w XVII wieku.
Żydzi osiedlali się w Polsce od średniowiecza. Szczególne przywileje nadał im zwłaszcza Kazimierz III Wielki. Ponieważ przybyli oni do Polski z Niemiec, posługiwali się językiem jidisz, który ukształtował się na bazie średniowiecznej niemczyzny i zapisywany był alfabetem hebrajskim. Polska nazywana była Paradisus Judeorum, rajem dla Żydów. Żydzi zamieszkiwali głównie miasteczka, gdzie często stanowili większość ludności w otoczeniu polskiego chłopstwa i szlachty żyjących na wsi. Do czasów Holocaustu Polskę zamieszkiwała największa diaspora żydowska na świecie, a Warszawa była największym żydowskim miastem na świecie, Nowy Jork zajmował wtedy drugie miejsce. Istniała także największa uczelnia talmudyczna na świecie Jeszywas Chachmej Lublin. Większość polskich Żydów przed wojną wyznawała judaizm ortodoksyjny. Istniały jednak również synagogi reformowane, na przykład Wielka Synagoga w Warszawie, gdzie rabinem był m.in. Izaak Cylkow, autor pierwszego żydowskiego tłumaczenia Biblii na polski. To właśnie polscy Żydzi stanowią większość ofiar Holocaustu. Szacuje się, że wojnę przeżyło około 200 lub 300 tys. polskich Żydów, z czego jednak większość w związku z powstaniem państwa żydowskiego lub z powodu niechęci do komunizmu wyjechała do Izraela i USA. Pochodzenie żydowskie ma zaś obecnie około 100 tys. Polaków, z czego mniej więcej 30 tys. utrzymuje jakiś kontakt z kulturą żydowską, przy czym są to głównie ludzie, którzy pochodzenie żydowskie mają tylko w 1/2 lub 1/4 i z punktu widzenia religijnego nie są Żydami. Tylko drobna część należy do jakiejś żydowskiej organizacji religijnej. Obecnie istnieje ortodoksyjny Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP oraz reformowany Beit Polska z oddziałami w Warszawie i Poznaniu.

Judaizm ortodoksyjny opiera się na pełnym stosowaniu Talmudu w życiu codziennym; dzieli się na następujące nurty:
haredim (judaizm ultraortodoksyjny) – mają negatywne stanowisko wobec postępu kulturalnego i ograniczają do minimum kontakty ze światem zewnętrznym, tworząc swoiste getto. Domagają się niezmienionej normy tradycjonalizmu, noszą XIX-wieczne ubiory, nie skracają brody ani pejsów, rygorystycznie przestrzegają koszerności (koszerna jest nawet długość włosa na charakterystycznych, futrzanych kapeluszach - sztrajmelach). Kobiety noszą peruki. Ich stanowisko dobrze oddają słowa Mojżesza Sofera: "Wszystko co nowe, jest przez Torę zakazane". Niektórzy mają negatywny stosunek do świeckiego państwa Izrael, a niektórzy uważają nawet samo jego istnienie za przejaw bałwochwalstwa.
chasydzi – ruch zapoczątkował Israel Baal Szem Tow właściwie Izrael Ben Eliezer (1700-1760). Chasydzi uznają wagę skrupulatnego wypełniania rytuałów, ale ważniejsze znaczenie ma pobożność i radość ze służenia Bogu. Chasydzi gromadzą się wokół wybitnych rabinów, zwanych cadykami, którzy zgodnie z ich przekonaniami są pośrednikami między światem Boga, a światem ludzi oraz uczą ich nawiązywać z nim kontakt. Często zajmują się dociekaniami kabalistycznymi. Ruch ten powstał na terenie dzisiejszej Ukrainy, Polski i Białorusi, ale przetrwali tylko chasydzi, którzy uciekli przed Holocaustem do USA i Izraela. Najbardziej znani są chasydzi bracławscy, lubawiccy i satmarscy. Często pielgrzymują do Polski do grobów cadyków m.in. z Kocka, Międzyrzecza, Leżajska, Góry Kalwarii, Nowego Sącza, Lelowa, Dukli i Rymanowa. Ten nurt judaizmu rozpowszechnił się przede wszystkim wśród biedoty żydowskiej w Rzeczpospolitej. W ramach tego nurtu pojawiały się także odłamy skrajnie ascetyczne i skrajnie rozpustne, gdyż jego przedstawiciele wierzyli, że Mesjasz przyjdzie wtedy, gdy wszyscy Żydzi będą praktykowali judaizm lub go porzucą. Z tego powodu jedni żyli skrajnie ascetycznie, a drudzy skrajnie rozpustnie, dopuszczając się kazirodztwa, seksu pozamałżeńskiego, jedzenia niekoszernych potraw. Większość chasydów była jednak umiarkowana.
Nowoczesna ortodoksja aszkenazyjska (neoortodoksja), w Izraelu wyznawcy określani są jako datim – stworzona przez Rafaela Hirscha 1808-1888), rabina z Frankfurtu, którego hasłem było "Tora im derek erec" (Prawo z miejscowymi zwyczajami) chce pogodzić prawowierny judaizm ze współczesną kulturą, nauką i społeczeństwem. Żydzi wyznający ortodoksję nowoczesną noszą współczesne ubiory, chodzą ogoleni i nie izolują się od świata zewnętrznego. Większość Żydów ortodoksyjnych stara się znaleźć kompromis między prawem żydowskim, a rolą zawodową i obowiązkami społecznymi. W ostateczności ich ortodoksja może polegać jedynie na przynależności do synagogi ortodoksyjnej. Ortodoksja dominuje w większości krajów zamieszkanych przez Żydów (z wyjątkiem USA), posiada rozbudowaną sieć szkolnictwa ze szkółkami niedzielnymi, jesziwami i uniwersytetami (Bar Ilan w Izraelu, Yeshiva University w Nowym Jorku). W Izraelu zajmuje pozycję religii urzędowej z (jednym z dwóch) Naczelnych Rabinów Izraela. Warszawska synagoga im. Rywki i Zalmana Nożyków, jest wedle wyraźnego życzenia fundatorów synagogą ortodoksyjną. Ortodoksyjni są też wszyscy rabini zatrudnieni w tej chwili przez Związek Gmin Wyznaniowych w RP, ale członkiem Gminy może zostać każdy, niezależnie od stopnia religijności, kto podlega Prawu Powrotu Państwa Izraela (tzn. wystarczy, by przynajmniej jedno z dziadków było Żydem).
ortodoksja sefardyjska – podział Żydów na aszkenazyjskich i sefardyjskich wiąże się z dwoma ośrodkami żydowskimi we wczesnym średniowieczu: Niemcami i Hiszpanią. Sefardyjczykami nazywani są potomkowie Żydów hiszpańskich (wypędzonych w 1492 r.), a także portugalskich i włoskich, których łączyło stosowanie języka ladino i dialektów judeo-romańskich (tak jak Aszkenazyjczyków język jidysz) oraz dziedzictwo kulturowe. Pewne różnice liturgiczne, prawne, w zwyczajach, w metodach studiów talmudycznych spowodowały powołanie sefardyjskiego Naczelnego Rabina Izraela.
Judaizm postępowy
Osobny artykuł: judaizm reformowany.

Judaizm postępowy (reformowany) powstał w XIX wieku w Niemczech. Zapoczątkowała go reforma liturgiczna Izraela Jacobsona w 1810 r., który wprowadził hymny w języku niemieckim, muzykę organową, krótsze modlitwy. Synagogi reformowane są określane jako "Tempel" (świątynia). Różni się on od tradycyjnego judaizmu rabinicznego przede wszystkim uznawaniem prawa żydowskiego za historyczne i podlegające reformom, pełnym równouprawnieniem kobiet w liturgii, wprowadzeniem dowolności przestrzegania restrykcyjnych przepisów koszerności i obchodzenia Szabatu, ułatwiając funkcjonowanie Żydów w nowoczesnych społeczeństwach. Nurt ten porzucił "nadzieję mesjanistyczną", uznając Żydów za grupę wyznaniową, a nie odrębny lud. Stąd jego zwolennicy określali się chętnie jako Niemcy (Francuzi, Amerykanie, Polacy) wyznania mojżeszowego. Od czasu Holocaustu judaizm reformowany akceptuje jednak Państwo Izrael i syjonizm. Istnieją jego różne, skłócone z sobą często odmiany, które różnią się stopniem dowolności w interpretacji starych zasad obyczajowych. Żydzi reformowani przeprowadzają mniej uciążliwą procedurę konwersji (przejścia na judaizm), ale konwertyci nie są uznawani przez pozostałe odłamy judaizmu. W synagogach reformowanych występują mieszane płciowo miejsca siedzące, co jest nie do pomyślenia w judaizmie ortodoksyjnym, kobiety są ordynowane na rabinów, zdarzają się przypadki błogosławienia par homoseksualnych, nabożeństwa są bardziej uporządkowane niż judaizmie ortodoksyjnym. W USA nurt ten był dawniej bardzo radykalny. Odrzucono większość rytuałów, modlitw, zasady koszerności. Jednak od lat 70' obserwuje się zwrot w kierunku tradycji, jeśli chodzi liturgię, chociaż to właśnie wtedy zaczęto na przykład ordynować kobiety na rabinów. Judaizm reformowany jest najliczniejszy w USA, gdzie wraz z judaizmem konserwatywnym należy do niego większość Żydów należących w ogóle do jakiejś synagogi, przewyższając znacznie judaizm ortodoksyjny, w Izraelu natomiast – bardzo nieliczny i dopiero niedawno uzyskał pewną formę akceptacji państwowej. W Wielkiej Brytanii oprócz judaizmu reformowanego istnieje bardziej radykalny judaizm liberalny.
Judaizm konserwatywny
Osobny artykuł: Judaizm konserwatywny.

Judaizm konserwatywny (masorati) utworzył rabin reformowany Zachariasz Frenkel w 1845 roku. Jest to ruch pośredni między judaizmem ortodoksyjnym i reformowanym opowiadający się za utrzymaniem języka hebrajskiego w liturgii, zachowaniem szabatu i przepisów koszerności. Rytuałów konwersji dokonywanych przez rabinów konserwatywnych nie uznają rabini ortodoksyjni (choć uznają je reformowani), co powoduje duży zamęt. W USA Zjednoczona Synagoga Ameryki należąca do nurtu konserwatywnego jest najliczniejsza pod względem liczby synagog (na 5,6 mln Żydów amerykańskich 1,3 mln należy do judaizmu konserwatywnego, dalsze 1,3 mln do judaizmu reformowanego, 0,6 mln do judaizmu ortodoksyjnego, a 0,3 mln do judaizmu rekonstrukcjonistycznego – jednak formalna przynależność do synagogi nie oznacza wypełniania praktyk i poziom wypełniania jest różny). Poza USA i Wielką Brytanią nurt ten jest bardzo nieliczny.
Judaizm rekonstrukcjonistyczny
Osobny artykuł: Judaizm rekonstrukcjonistyczny.

Judaizm rekonstrukcjonistyczny założył Mordechaj Kaplan. Jest to prąd uznający judaizm za cywilizację ewoluującą, Boga za projekcję ludzkich ideałów, a zbawienie jako proces o charakterze kosmicznym. Nurt ten podobnie jak pozostałe posiada własne szkolnictwo, ordynujące własnych rabinów. Jest on obecny głównie w USA i utrzymuje przyjazne stosunki z Żydami reformowanymi.
Judaizm świecki i humanistyczny
Osobny artykuł: judaizm humanistyczny.

Judaizm humanistyczny powstał pod koniec lat sześćdziesiątych w USA. Odrzuca on wiarę w osobowego Boga i został stworzony przez byłego reformowanego rabina Sherwina Wine'a z myślą o niewierzących Żydach, którzy jednak pragną zachować żydowską tożsamość. Podczas nabożeństw Żydzi humanistyczni nie modlą się, nie wzywają imienia Boga, oprócz Tory czytają fragmenty świeckich książek napisanych przez Żydów. Obowiązkiem żyda humanistycznego jest studiowanie tradycji świeckiej i religijnej Żydów. Rabini w przeciwieństwie do większości rabinów reformowanych i wszystkich ortodoksyjnych biorą udział przy ceremoniach ślubów żydów z nie-żydami. Nie ma też żadnych ograniczeń co do obecności zadeklarowanych homoseksualistów w synagogach. Zrzesza on w USA i Kanadzie około 25 tys. ludzi, na całym świecie zaś 50 tys. Pojedyncze wspólnoty istnieją na wszystkich kontynentach. Kilka synagog jest w Izraelu, w Europie prężnie działa synagoga w Brukseli. Żydzi humanistyczni obchodzą większość świąt żydowskich, nadając im jednak świecki charakter. Konwersja nie wymaga zanurzenia w mykwie, obrzezania, polega jedynie na zaakceptowanej przez grupę deklaracji chęci zostania żydem. Obecnie 41% izraelskich Żydów określa się jako żydzi świeccy. Nie ma to jednak związku z formalną przynależnością do jakiejś organizacji, lecz z szacunkiem dla tradycji żydowskiej przy jednoczesnym braku przekonania co do konieczności regularnego praktykowania judaizmu. Żydzi ci nie uczęszczają regularnie na szabaty, nie modlą się, ale na przykład 81% z nich zasiada do rodzinnego sederu podczas święta paschy. Niektórzy, chociaż nie chodzą regularnie do synagogi, celebrują tam żydowskie ryty przejścia, jak brit mila czy bar micwa. Inni organizują prywatne bar micwy o charakterze świeckim. Różnią się oni także w kwestii obrzezania. Większość świeckich Żydów nadal dokonuje tego, w ostatnich latach jednak wzrasta liczba osób porzucających tę praktykę. W ostatnich latach pojawią się także głosy na temat wprowadzenia w Izraelu świeckich konwersji. Miałaby się one opierać na egzaminie ze znajomości języka hebrajskiego oraz kultury i historii Żydów, gdyż obecnie osoby, które nie mają matki-Żydówki, a czują się Żydami po ojcu lub dziadkach, żeby zostać oficjalnie uznanymi za Żyda, muszą przejść ortodoksyjną konwersję, chociaż na przykład większość imigrantów z Rosji nie chce praktykować tej odmiany judaizmu[4].. Dawniej elementy judaizmu, nadając im świecki charakter, wykorzystywał Bund, który zrzeszał przede wszystkim żydowskich robotników sceptycznych wobec religii. W Polsce współczesnej wykorzystuje je TSKŻ, który jest organizacją niereligijną i jednocześnie największą organizacją żydowską. Nie ordynuje jednak rabinów i nie przeprowadza konwersji w przeciwieństwie do synagog humanistycznych. Do przedstawicieli judaizmu świeckiego zalicza się także Alberta Einsteina, który studiował tradycję żydowską, określał się jako żyd, jednocześnie przecząc tradycyjnej wizji Boga. Zygmunt Freud, który nie wierzył w Boga, określał się jako żyd, a swojemu koledze radził, że powinien wychować swego syna w judaizmie, gdyż gdyby tego nie zrobił, to pozbawiłby go ogromnego bogactwa tradycji żydowskiej. Żydzi świeccy za jednego z swoich prekursorów uważają także Barucha Spinozę, którego panteizm jest czasem uznawany za formę ateizmu.
Judaizm mesjanistyczny
Osobny artykuł: Judaizm mesjanistyczny.

Judaizm mesjanistyczny (judeochrześcijaństwo) nie jest uznawany przez pozostałe odłamy judaizmu (z wyjątkiem, przynajmniej w pewnym stopniu, judaizmu rekonstruktywistycznego), ale jego członkowie uważają się za żydów i chrześcijan, spadkobierców starożytnych judeochrześcijan zwanych nazarejczykami. Żydzi mesjanistyczni łączą stosowanie prawa żydowskiego z chrześcijańskimi dogmatami (przeważnie w wersji protestanckiego ewangelikalizmu). Ruch dzieli się na wiele grupek (największa z nich – Jews for Jesus) i jest bardziej popularny w USA (liczy prawdopodobnie kilkaset tysięcy członków), zwłaszcza wśród małżeństw mieszanych. Pomysł utworzenia oddzielnego rytu judeochrześcijańskiego miało też kilku księży katolickich, np. karmelita Daniel Rufaisen, który walczył z władzami Izraela o uznanie go za Żyda. Przedstawicielem tego nurtu jest Joseph Baruch Shulam.
Felaszowie

Kolejną grupą w judaizmie są Felaszowie (Falaszowie, Felasza), którzy sami wolą o sobie mówić Beta Izrael. Są to Żydzi etiopscy, którzy mają nieco inny kanon pism, zwyczaje, a w liturgii stosują język gyyz.
Judaizm karaicki
Do judaizmu należy również zaliczyć karaimów (judaizm karaicki), którzy powstali w 767 r. n.e. na skutek działalności rabina Anana ben Dawida. Karaimi odrzucają Talmud, interpretują Biblię w sposób bardziej rygorystyczny i z powodu zasadniczych różnic utracili więź z pozostałymi odłamami judaizmu i stworzyli własną kulturę.
Prawo religijne[edytuj]
Osobny artykuł: Halacha.

Prawo żydowskie (halacha) reguluje życie wyznawcy judaizmu tak szczegółowo, że trudno oddzielić wyznawanie religii od zajęć doczesnych. Jego podstawą jest Pięcioksiąg mojżeszowy (Tora), zinterpretowany w części halachicznej Talmudu. Talmud dzieli halachę na 613 przykazań (micwot): 248 nakazów i 365 zakazów. Halacha była wykładana w ogromnej literaturze kazuistycznej, w której do komentarzy dodawano następne komentarze. Za najpełniejszą powszechnie uznawaną kodyfikację uważa się Szulchan Aruch sefardyjskiego rabina Józefa Karo z XVI wieku, w wersji uzupełnionej dla Aszkenazyjczyków przez Mojżesza Isserlesa. Niższego rzędu wskazówkami są responsy cieszących się autorytetem rabinów, którzy jednak często wydając odmienne orzeczenia powodowali zajadłe spory.

W 8 dniu po narodzinach chłopiec powinien być obrzezany. W ceremonii uczestniczy mohel (dokonujący operacji), sandak (osoba trzymająca dziecko), rodzice, zaproszeni goście oraz prorok Eliasz, dla którego stoi specjalny fotel. Po operacji mohel oznajmia: "Imię jego w Izraelu będzie X, syn Y". W pierwszy piątek po narodzeniu rodzice winni wydać uroczysty posiłek (Szalom Zachar). Za synów pierworodnych powinien być złożony okup. Matka dziecka jest nieczysta rytualnie przez 7 dni po urodzeniu chłopca, a przez 14 po urodzeniu dziewczynki. Niektórzy rabini reformowani i większość rabinów humanistycznych zamiast brit milah przeprowadza brit shalom, czyli rytuał powitania bez obrzezania, polegający na samym nadaniu imienia dziecku, zarówno płci męskiej, jak i żeńskiej.
Bar i bat micwa[edytuj]

Dziewczynkę od 12 roku życia, a chłopca od 13 uważa się za dorosłych, tzn. nałożony jest na nich obowiązek przestrzegania halachy. W odniesieniu do chłopców zewnętrznym wyrazem tego faktu jest uroczystość zwana bar micwą, w czasie której młody żyd ma obowiązek wyrecytować w synagodze przypadający na dany tydzień fragment Tory, a często też wygłasza przygotowany uprzednio drasz (komentarz); środowiska związane z postępowymi nurtami judaizmu obchodzą także żeński odpowiednik bar micwy – bat micwę – analogiczny obrzęd, związany z wejściem dziewczynki w okres dorosłości.
Modlitwy żydowskie



W ciągu dnia Żyd powinien odmówić trzy razy modlitwy: szachrit rano, minchę po południu i maariw wieczorem. Głównym składnikiem modłów są błogosławieństwa Szemone Esre, które należy odmawiać stojąc twarzą do Jerozolimy oraz Szema Jisrael ("Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem – Panem jedynym"). W skład modłów wchodzą także fragmenty biblijne. Pory odmawiania modlitw, choć ściśle określone halachicznie, nie zawsze są przestrzegane przez chasydów, którzy uważają, że modlitwa powinna wynikać z przeżyć duchowych.
Kontakty między płciami
Halacha ogranicza kontakty między osobami różnej płci: zakazuje mężczyznom zwracać uwagę na urodę kobiet, wąchać ich perfum, słuchać ich śpiewu. Zakazane jest przebywanie dwóch osób różnej płci w zamkniętym pokoju (jichud), z wyjątkiem męża z żoną, rodzica z własnym dzieckiem, osoby dorosłej z dziewczynką do 3 roku życia lub chłopcem do 9 roku życia. Zakazana jest także masturbacja i stosunki homoseksualne.


Halacha nakazuje oddawanie czci osobom, które ukończyły 70 lat, a także swoim rodzicom. Nie wolno sprzeciwiać się im, zwracać po imieniu, zawstydzać ich i tracić panowania nad sobą w ich obecności. Dzieci mają obowiązek karmić i ubierać swoich rodziców, wstawać z miejsca, gdy wchodzą i wyrażać się o nich z szacunkiem.
Koszerność

Ogromna liczba przepisów prawa żydowskiego dotyczy spożywania pokarmów. Ponieważ jest to czynność religijna, posilanie się powinno zacząć się i zakończyć stosowną modlitwą. Żywność dozwolona do spożycia jest określana jako koszerna (kaszer). Natomiast nieczyste, trefne pożywienie obejmuje: mięso zwierząt parzystokopytnych (wielbłądy) lub nieprzeżuwających (świnie), stworzeń wodnych nie posiadających płetw i łusek (kraby, raki, węgorze), owadów (z wyjątkiem niektórych latających, np. szarańczy) i robaków, większości ptaków, a także mleka i jaj pochodzących od takich zwierząt; owoców z drzew mających nie więcej niż trzy lata. Nie wolno jeść mięsa zwierząt, które nie zostały zabite w sposób rytualny (szechita) przez wykwalifikowanego rzezaka (czyli szojcheta), albo które padły i których wnętrzności nie zostały skrupulatnie sprawdzone. Także warzywa i owoce powinny być sprawdzone. Przepisy te mogą być w pełni stosowane tylko w bardzo zamkniętych społecznościach, np. teoretycznie Żyd powinien być obecny przy dojeniu, aby wykluczyć dolewanie mleka od niekoszernych zwierząt. Z innych przepisów: nie wolno spożywać mięsa razem z mlekiem (ortodoksyjni Żydzi mają zatem dwa komplety garnków, naczyń stołowych, sztućców i zmywarek), a między spożyciem potrawy mięsnej i mlecznej winien minąć stosowny czas. Zabrania się wysiewania na jednym polu dwóch rodzajów ziarna i używania odzieży z dwóch rodzajów włókna.


W szabat w tradycji aszkenazyjskiej błogosławi się chałkę i wino
Osobny artykuł: szabat.

Obowiązek święcenia soboty (szabat) wynika z Dziesięciu Przykazań. Judaizm uważa go za specjalny dar Boga dla narodu żydowskiego. W tym dniu każdy żyd dostaje od Boga drugą duszę. Szabat zaczyna się w piątek wieczorem (gdyż religijna sobota rozpoczyna się ze zmierzchem) zapaleniem dwóch świec przez panią domu i odmówieniem przez pana domu błogosławieństwa kidusz nad czarą wina. W trakcie szabatu żydowska rodzina spożywa dwa posiłki świąteczne: w wieczór piątkowy oraz w sobotnie południe, w trakcie których śpiewa się hymny szabatowe. Kiedy szabat mija, po nabożeństwie wieczornym obchodzi się ceremonię hawdali, czyli "rozdzielenia". W trakcie szabatu nie wolno wykonywać codziennych prac, a spis zajęć zabronionych jest bardzo obszerny: obejmuje zakaz podróżowania oraz zapalania ognia, (np. papierosów, świec, kominka i kuchenki gazowej, a także używania urządzeń elektrycznych, np. telefonów, żarówek, komputerów, wind, dzwonków elektrycznych). Zakaz zapalania ognia spowodował powstanie specjalnych przepisów kulinarnych, w których dania (np. czulent) dogotowują się przez całą noc i podawane są w sobotę na obiad. Obecnie w Izraelu w budynkach użyteczności publicznej znajdują się windy, które w okresie szabatu automatycznie zatrzymują się na każdym piętrze – dzięki temu nie trzeba naciskać przycisków – czyli powodować swoim działaniem zamknięcia obwodu elektrycznego.
Święta żydowskie


Najważniejszymi świętami żydowskimi są: Nowy Rok – Rosz ha-Szana, Dzień Pojednania – Jom Kippur, Święto Namiotów – Sukkot, Chanuka, Purim, Pascha, Zielone Świątki – Szawuot.
Synagoga

Centrum życia tej wspólnoty jest synagoga. Synagogi ortodoksyjne mają bardzo różnorodny wygląd, ale pewne cechy wspólne. Panuje zasada segregacji płci (mechica), co w praktyce oznacza, że parter jest zarezerwowany dla mężczyzn, a galeria na piętrze – babiniec – dla kobiet. W centrum znajduje się podium – bima, a na ścianie zorientowanej w kierunku Jerozolimy – arka ze zwojami Tory.

Macewy na cmentarzu żydowskim w Łodzi
Śmierć

Osoba na łożu śmierci powinna wyznać swoje grzechy. Dokuczanie takiej osobie, denerwowanie jej uważane jest za równe z morderstwem. Istnieje obowiązek czuwania przy konającym. Widząc oznaki śmierci obecni rozdzierają szaty i wołają: "Bądź błogosławiony Sędzio pełen prawdy". Po śmierci wodę w tym pokoju wylewa się jako skażoną przez anioła śmierci. Pogrzebem (tahara) zajmuje się bractwo zwane chewra kadisza. Zmarły powinien spocząć na cmentarzu żydowskim w jak najkrótszym czasie, a ekshumacja jest zabroniona. Krewni zmarłego mają obowiązek obchodzenia żałoby, stopniowo łagodzonej. Przez pierwsze 7 dni żałobnik nie może golić się, myć się, opuszczać domu, pracować, studiować Tory i słuchać muzyki; następnie przez pewien czas nie powinien jeść mięsa, pić wina ani zakładać nowej odzieży. Kaddisz jest modlitwą aramejską, która nie jest modlitwą za zmarłych, jak się błędnie sądzi, ale prośbą o pokój i dobre życie.


Judaizm dopuszcza także konwersję dla wszystkich ludzi, niezależnie od pochodzenia i rasy, dlatego za Żydów uważa się także konwertytów i potomków dawnych konwertytów rasy czarnej, żółtej oraz także Indian. Przyjmuje się, że nie-Żyd sam powinien zgłosić taką chęć do rabina. Różne odłamy judaizmu mają różne zasady konwersji. Judaizm ortodoksyjny i konserwatywny wymaga od konwertytów płci męskiej obrzezania, podczas gdy w judaizmie reformowanym zależy to od rabina. Większość reformowanych rabinów w USA nie wymaga obrzezania, podczas gdy w Europie większość, chociaż nie wszyscy, wymaga tego. Także naczelny reformowany rabin Polski Burt Schuman przeprowadza tylko konwersje obrzezanych mężczyzn, niezależnie od wieku. Wyjątek od tej reguły stanowią jedynie przeciwwskazania medyczne, jak hemofilia. W judaizmie liberalnym, obecnym tylko w Wielkiej Brytanii, obrzezanie traktuje się jako zalecenie, a nie jako obowiązek, jeśli kandydat uzna, że może być Żydem bez obrzezania. Judaizm humanistyczny jako odrzucający siły nadprzyrodzone nie wymaga tego. Jest ono uważane za tak ważne, gdyż zgodnie z Biblią obrzezaniu poddawali się także dorośli mężczyźni, gdy stawali się Żydami. Odcina się całość lub przynajmniej 2/3 napletka. Aby obrzezanie było koszerne, musi go dokonać mohel albo żydowski chirurg w obecności rabina. Przygotowania do konwersji trwają zwykle kilka lat w judaizmie ortodoksyjnym, a rok w judaizmie reformowanym i konserwatywnym. Kandydat musi uczęszczać w tym czasie regularnie na szabaty i święta oraz specjalne zajęcia, podczas których zapoznaje się z judaizmem, oraz na zajęcia z języka hebrajskiego, tak by mógł chociaż czytać w tym języku. Kandydat znajduje się pod opieką jednego rabina, a konwersję kończy zanurzenie w mykwie, obrzezanie dla mężczyzn oraz egzamin przed trzema rabinami, którzy zadają pytania o to, jak powinien wyglądać żydowski dom, z jakiego powodu obchodzi się poszczególne święta itd. Konwertyci na judaizm są uważani za takich samych Żydów jak inni, a Talmud zakazuje uważania takich osób za gorszych Żydów. Jedynie w judaizmie ortodoksyjnym nie mogą oni na przykład poślubić Żydówki z rodu Cohenów. Konwertyci objęci są prawem powrotu do Izraela (Alija). Konwersje reformowane są uznawane w większości przypadków przez rabinów reformowanych i konserwatywnych, nie są zaś uznawane przez rabinów ortodoksyjnych. Konwersje ortodoksyjne uznawane są przez wszystkie odłamy. Tradycyjnie, za pierwszych konwertytów na judaizm uważa się Abrahama i Sarę, gdyż Żydami stali się dopiero w późnym wieku na skutek przemierza z Bogiem, ich rodzice nie byli zaś jeszcze Żydami. Inną znaną konwertytką była Moabitka Rut, prababka króla Dawida. Obecnie większość konwertytów to osoby, które chcą powrócić do żydowskich korzeni oraz osoby, które chcą poślubić Żyda i dokonują konwersji z uwagi na niechęć rabinów wobec małżeństw mieszanych. Szczególnie jednak w USA jest wiele osób, które judaizm wybrały z przyczyn ideowych mimo braku żydowskich przodków. Ponieważ jednak judaizm dopuszcza reinkarnację, niektórzy rabini uważają, że niektóre osoby bez pewności co do posiadania żydowskich przodków, które jednak odczuwają nieracjonalną więź z judaizmem, mogą mieć żydowską duszę, czyli mogły być w poprzednich wcieleniach żydami. Stąd brać się u takich osób może chęć przejścia na judaizm. Takie dusze miałyby się najczęściej reinkarnować u dalekich potomków osób, które porzuciły judaizm, lub u sąsiadów rodzin żydowskich.
Stosunek do innych religii.

Żydzi uważają się za naród wybrany, czyli ten naród, który otrzymał od jedynego Boga prawo. Judaizm uważa jednak, że także nie-Żydzi mogą trafić po śmierci do raju, chociaż Żydom jest łatwiej tam trafić. Warunkiem jest wypełniania Siedmiu Praw Noego, które zawierają uniwersalne przepisy, do których może stosować się każdy dobry człowiek. Nie-Żydów nie obowiązują więc przepisy religii żydowskiej i nie będą z nich rozliczani po śmierci. Judaizm ultraortodoksyjny nie utrzymuje stosunków z innymi religiami. Żydom ultraortodoksyjnym nie wolno uczestniczyć w żadnych uroczystościach innych religii. Żydzi ortodoksyjni są pod tym względem bardziej liberalni. Judaizm konserwatywny i reformowany stara się zaś prowadzić dialog z innymi religiami, w szczególności z chrześcijaństwem. Chodzi o obalanie stereotypów między wyznawcami tych dwóch religii.
Judaizm a chrześcijaństwo




Wyznawców judaizmu od chrześcijan różni przede wszystkim wizja Boga, sposób zbawienia oraz interpretacja prawa i przymierza mojżeszowego, czego następstwem jest również spór o mesjaństwo Jezusa z Nazaretu. Zarzewiem konfliktu w przeszłości był Talmud i jego postrzeganie przez wyznawców obu religii, który był wielokrotnie potępiany przez papieży i Kościół jako księga heretycka. Papież Grzegorz IX kazał publicznie spalić egzemplarze tej księgi z powodu treści uznanych przez niego za skrajnie antychrześcijańskie i wymierzone w dobre imię Jezusa z Nazaretu. W czasach późniejszych niektórzy z badaczy chrześcijańskich nadal krytykują Talmud , jednym z nich był ks. dr Stanisław Trzeciak który publikował swoje przemyślenia w książce "Talmud o gojach a kwestia żydowska w Polsce", jednak większość z takich głosów zostało uznanych za antysemickie. Kwestia Talmudu nadal budzi kontrowersje wśród społeczności obu religii.
Kult samego Boga[edytuj] Ta sekcja od 2008-02 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.


Stary Testament zezwala na oddawanie chwały, składanie ofiar i kierowanie modlitw jedynie do samego Boga. Kult wszelkich innych istot określany jest mianem bałwochwalstwa, nieświadomej czci demonów i przedstawiony został jako jeden z największych grzechów.

Jednocześnie judaizm postrzega Boga jako jednoosobowego[potrzebne źródło] i w żaden sposób niepodzielnego, głównie w oparciu o takie wersety jak Powtórzonego Prawa 6:4. Z kolei większość wyznań chrześcijańskich uznaje jednego Boga trój osobowego wskazując na wypowiedzi Boga w liczbie mnogiej z Genesis 1:26, 3:22, 11:6-7, a także Izajasza 6:8 oraz Ozeasza 12:4(5). Innymi słowy, dla wyznawcy judaizmu kult Jezusa jest bałwochwalstwem, gdyż jest On postrzegany nie jako wcielenie samego Stwórcy, Boga Izraela, lecz jako stworzenie[potrzebne źródło]. Istnieje wiele wspólnot chrześcijańskich np. Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego, Jednota Braci Polskich odrzucających boskość Jezusa z Nazaretu, a traktujących go jako człowieka – Mesjasza obiecanego Żydom w proroctwach. Są również drobne grupy chrześcijan odrzucające tzw.preegzystencję Jezusa i uznające Jezusa za syna Miriam i Josefa, urodzonego w Betlejem jako obiecanego Mesjasza Izraela. Ponadto niektórzy chrześcijanie uważają Jezusa za wcielenie samego Boga Jahwe.

Innymi słowy, wielokrotnie z powodu niezrozumienia poglądów istoty absolutu chrześcijanie w judaizmie postrzegani są jako czciciele dwóch bogów: prawdziwego Jahwe i fałszywego Jezusa, podobnie jak niegdyś zbuntowany Izrael czcił Jahwe i Baala (1 Królewska 18:21). Jeszcze krytyczniej[potrzebne źródło] oceniani są wyznawcy różnych odłamów katolicyzmu, gdyż poza kultem Jahwe i Jezusa występuje tam adoracja aniołów oraz zmarłych uznawanych za świętych (gł. kult maryjny), a także kult obrazów, posągów, relikwii i hostii (sporządzanie jakichkolwiek kultowych podobizn czegokolwiek i kogokolwiek zostało zakazane przez Mojżesza w księdze Powtórzonego Prawa 4:15-18.25-26 czy 5:8).
Postrzeganie prawa mojżeszowego.

Wyznawcy judaizmu uważają, iż prawo nadane Mojżeszowi na górze Synaj było ostatecznym wyrazem woli Bożej, przez co jest ono wieczne i niezmienne. Z kolei chrześcijanie twierdzą, iż prawo mojżeszowe było tymczasowym rozwiązaniem, które miało obowiązywać aż do nadejścia Chrystusa.

Nie oznacza to jednak, iż chrześcijanie odrzucają przepisy Tory, lecz część z nich uważają za obrazowe lub obowiązujące w sensie duchowym. Dla przykładu, składanie ofiar w świątyni miało symbolizować ofiarę Chrystusa, przez co jego śmierć jest ucieleśnieniem i końcem tych ofiar. Podobnie rzecz ma się z Paschą. Zakaz spożywania nieczystych zwierząt był jedynie obrazem duchowej rzeczywistości i chrześcijanie interpretują go jako zakaz kontaktu ze wszystkim co jest demoniczne. Nakaz uśmiercania grzeszników był jedynie wyrazem ostatecznych standardów Bożej świętości i sprawiedliwości oraz wiecznego sądu, który czeka niepokutującego grzesznika. Za aktualne uznaje się jednak większość przepisów o charakterze czysto duchowym, jak np. nakaz miłości Boga i bliźniego czy zakaz bałwochwalstwa, morderstwa itp.

Taką definicję prawa mojżeszowego wprowadził sam Jezus o czym wielokrotnie wspominają Ewangelie. Było to prawdopodobnie głównym powodem jego odrzucenia przez kapłanów oraz teologów żydowskich, którzy obstawali przy literalnej i niezmiennej interpretacji Tory. Według judaizmu nauki Jezusa są sprzeczne z tym, co nakazał Mojżesz, dlatego też nauczyciel z Nazaretu uznawany jest przez nich za zwodziciela, bluźniercę i fałszywego proroka.


W judaizmie podstawą zbawienia jest wypełnianie przykazań Bożych (podobnie zresztą jak w przypadku większości religii na świecie). Z kolei chrześcijaństwo głosi usprawiedliwienie z wiary w Jezusa "niezależnie od uczynków wynikających z Prawa"[5] (przy czym uznaje, różnie rozumianą przez różne wyznania, konieczność pełnienia dobrych uczynków, a przede wszystkim przestrzegania przykazania miłości Boga i bliźniego). Nauczanie to od początku wzbudzało wiele kontrowersji i było opacznie interpretowane – wyznawcy judaizmu i innych religii zarzucali chrześcijanom rozpustę (Rzymian 3:8). Jezus obiecywał swoim wyznawcom wieczne życie i uniknięcie sądu ostatecznego, gdyż sam miał ponieść karę za grzechy wszystkich (Jana 3:18, 5:24). Nie oznaczało to jednak życia w rozpuście i samowoli, lecz całkowite przebłaganie za uchybienia i upadki tych, którzy szczerze żyją nie dla siebie samych, ale dla Jezusa (2 Koryntian 5:15; 1 Jana 2:1). Odrzucenie prawa mojżeszowego, a przez to rozumiane, że i przykazań Bożych jako podstawy zbawienia było postrzegane przez większość Żydów jako herezja najgorsza z możliwych.
Judaizm a masoneria
Żydzi są w ramach teorii spiskowych posądzani o silne związki z masonerią. Stąd bierze się funkcjonujące w wielu językach określenie żydomasoneria. Stosunek jednak ortodoksyjnego judaizmu jest negatywny wobec wolnomularstwa. Judaizm reformowany jest obojętny wobec tych organizacji. Błędnie uważa się za organizację masońską żydowską organizację B'nai B'rith, gdyż składa się ona z lóż.