Dziś pragnę przybliżyć historię niezwykle interesującego sporu, który toczył się przynajmniej od 1459 pomiędzy Sędziwojem z Czechla, kanonikiem kapituły katedralnej w Gnieźnie (a wcześniej studentem Uniwersytetu Krakowskiego), a prowincjałem polskich dominikanów Jakubem z Bydgoszczy. Przedmiotem sporu była znajdująca się w krakowskim kościele Świętej Trójcy niewielka figurka przedstawiająca Matkę Bożą w połogu, która przez wiernych (a zwłaszcza przez kobiety będące w okresie połogu) miała otaczana być szczególną czcią. Wizerunek nie dotrwał do naszych czasów, nie posiadamy również dokładnego opisu rzeźby- wiemy jedynie, iż przedstawiała ona Matkę Bożą leżącą w łożu i osłabioną w wyniku porodu. Sędziwój wskazywał, iż przedstawienie takiego typu jest zagrożeniem dla wiernych. Od XIII wieku teolodzy coraz częściej zaczęli bowiem podkreślać, iż poród Matki Bożej był cudowny i całkowicie bezbolesny. Przykładem może być tu św. Tomasz, który wyróżnił trzy przekleństwa, które spadły na ludzkość w wyniku grzechu pierworodnego. Pierwsze przekleństwo spadło na kobietę i zgodnie z Księgą Rodzaju są nim właśnie cierpienia związane z porodem. Drugie przekleństwo spadło na mężczyznę- chodzi tu o trud związany z pracą i zarabianiem na chleb. Trzecie zaś spadło zarówno na kobietę jak i na mężczyznę, jest nim śmierć i obrócenie się w proch. Bóg uwolnił jednak swoją Matkę również od tych przekleństw. Zgodnie ze słowami św. Pawła jako dziewica była Ona bowiem wolna od wszelkich trosk tego świata, a po zaśnięciu wraz z ciałem i duszą została wzięta do nieba.

Pisząc o bezbolesnym porodzie Matki Bożej warto wspomnieć również o objawieniach św. Brygidy. W mistycznej wizji miała ujrzeć ona Boże Narodzenie- charakterystyczne było to, iż Najświętsza Maryja Panna w czasie porodu nie leżała, ale klęczała.

Sędziwój z Czechla swoje uwagi na temat rzeźby zawał w listach pisanych do biskupa krakowskiego, Jana Lutka z Brzezia. Listów tych było w sumie sześć, jednakże do naszych czasów zachował się tylko jeden. Interesujące jest to, iż autor wypowiadał się nie tylko na temat konkretnej rzeźby, ale również na temat kultu Świętych oraz kultu rzeźb w Kościele. Podane przez niego argumenty używane mogą być również dzisiaj we wszelkiego rodzaju dyskusjach z protestantami na tematy takiego typu. Sędziwój wskazywał, iż w Kościele obecne są trzy rodzaje kultu- kult latria należy samemu Bogu, kult hyperdulia należny Matce Bożej jako największej Świętej oraz kult dulia należny pozostałym Świętym. Wskazywał, iż skoro Bóg jest mądry i dobry, to mógł stworzyć również mądrego i dobrego człowieka (argument ten zaczerpnął z pism św. Alberta Wielkiego). Co do kultu rzeźb, to ganił on jedynie różnego rodzaju nadużycia z nim związane, na przykład oddawanie czci rzeźbom ze względu na ich piękno. Podkreślał jednocześnie, iż sama obecność wizerunków i rzeźb w kościołach jest czymś dobrym i potrzebnym- między innymi dlatego, iż pobudza wiernych do modlitwy i pomaga w zrozumieniu prawd wiary. Dlatego właśnie ze wszystkich sił zabiegał o usunięcie z kościoła Świętej Trójcy rzeźby Matki Bożej w połogu- jego zdaniem przedstawiała ona bowiem coś niezgodnego z nauką Kościoła. Wskazywał również, iż przedstawienie takiego typu zaprzecza prawdzie o Dziewictwie Najświętszej Maryi Panny, ponieważ w czasie porodu Jej łono w cudowny sposób pozostało nienaruszone. Chcąc wziąćw obronę prawdę o Dziewictwie powołał się na pisma św. Augustyna, który porównał Matkę Bożą do znanej z Księgi Ezechiela zamkniętej bramy- była ona zamknięta, ponieważ przechodził przez nią Bóg. Podobnie jak światło padające na kryształ nie niszczy go, ale jeszcze bardziej uświetnia, tak Chrystus nie zniszczył dziewictwa swojej Matki, ale jeszcze bardziej je rozjaśnił.

Sędziwój nie osiągnął niestety swojego celu, zmarł bowiem w 1476 roku. Dopiero 11 października 1477 prowincjał Zakonu Kaznodziejskiego otrzymał od generała nakaz usunięcia i zniszczenia rzeźby.

 

Źródła wykorzystane:

Sędziwój z Czechla, Utrum imago sub figura Beatae Mariae Virginis ad modum aliarum mulierum in lecto decumbentium exsculpta sit vera, [w]: „Przegląd Tomistyczny” 2009, t.XV

św. Tomasz z Akwinu, Wykład Pozdrowienia Anielskiego, czyli „Zdrowaś Maryjo”, tłum. W. Giertych OP, Poznań 2005

D. Wójcik, „Tu ista dicens, haereticus es”. Doktrynalna strona sporu Sędziwoja z Czechla z dominikanami o kult rzeźby Matki Bożej w kościele Świętej Ttójcy w świetle tekstów zachowanych w rękopisie BJ 2367, [w]: Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, pod red. T.Gałuszka, K.Ożóg, A.Zajchowska, Kraków 2008

M. Walczak, Spór Sędziwoja z Czechla z krakowskimi dominikanami w świetle historii sztuki, [w]: Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, pod red. T.Gałuszka, K.Ożóg, A.Zajchowska, Kraków 2008