Witam serdecznie. Blog połączony jest z Fanpage na Facebooku: (https://www.facebook.com/Margaritaria-ars-513783225475033/) i jest połączeniem moich zainteresowań związanych z historią Kościoła oraz liturgią.

Pierwszy wpis dotyczyć będzie historii schizmy donatystycznej:

Kim byli donatyści?

Powstanie schizmy donatystów związane jest ściśle z wielkimi prześladowaniami Kościoław czasach cesarza Dioklecjana. W latach 303- 304 wydane zostały cztery edykty. Pierwszy nakazywał zniszczenie kościołów oraz świętych ksiąg, a także uniemożliwiał wiernym wspólne gromadzenie się. Drugi edykt dotyczył tylko i wyłącznie duchowieństwa, nakazywał uwięzienie kapłanów. Ze względu na brak miejsc w więzieniach nie mogło być to jednak zrealizowane, w związku z czym trzeci edykt zezwalał co prawda na uwolnienie więźniów, ale pod warunkiem złożenia przez nich ofiary bogom rzymskim. W czwartym, ostatnim edykcie znajduje się już bezwzględny nakaz złożenia ofiary przez wszystkich mieszkańców Imperium Rzymskiego.

Prześladowania przyniosły Kościołowi wielu męczenników, jednak nie brakowało też osób, które pod wpływem strachu wyparły się wiary. Problem donatystów związany jest właśnie z pytaniem jak należy postąpić z odstępcami- czy należy umożliwić im powrót do Kościoła czy przeciwnie- nie ma już takiej możliwości.

Za początek schizmy uznaje się zazwyczaj rok 312, aczkolwiek część badaczy przesuwa go na rok 306 lub 307. Nie jesteśmy bowiem pewni daty śmierci Mensuriusza, a co za tym idzie daty wyboru następcy, Cecyliana. Wkrótce okazało się jednak, iż nijaki biskup Feliks, konsekrator Cecyliana, oskarżony został o tzw. traditio, czyli wydanie poganom świętych ksiąg. Fakt ten doprowadził do poddania w wątpliwość ważność święceń Cecyliana. Oliwy do ognia w jakimś stopniu dodał osobisty zatarg Cecyliana z Lucillą, bogatą kobietą pochodzącą z Hiszpanii. Kwestia ta nie jest do końca jasna. Cecylian miał karcić ją za całowanie relikwii nieznanego męczennika przed przyjęciem Komunii Świętej. Grupa zgromadzona wokół wpływowej kobiety doprowadziła do wyboru antybiskupa, Majoryna. Chcąc w jakiś sposób uprawomocnić ten fakt zwrócili się oni do Secundusa zTigisi, ówczesnego prymasa Numidii. W odpowiedzi na to prymas wysłał kilku duchownych, którzy mieli zbadać sprawę. Osoby te nie były jednak zainteresowane nawiązaniem kontakty z Cecylianem, lecz skierowały się do domu Lucilli, który już wtedy zaczął być miejscem formowania się swego rodzaju antykościoła. Zgromadził się tam tak zwany synod siedemdziesięciu biskupów, fakt ten uważany jest za oficjalny początek schizmy.

Ciekawą rzeczą jest, iż w spór pomiędzy katolikami i donatystami zaangażowany był sam cesarz Konstantyn Wielki. Warto podkreślić, iż o interwencję poprosili go sami donatyści, co przeczyłoby rozpowszechnionej w literaturze tezie o anty- rzymskim charakterze sekty donatystów. Z inicjatywy Konstantyna 14 lutego 314 roku pod przewodnictwem papieża odbył się synod rzymski. Ostateczny werdykt okazał się być dla donatystów niekorzystny. Nie dali oni jednak za wygraną i postanowili raz jeszcze poprosić cesarza o zbadanie sprawy. Racji jednak nie przyznał im ani synod biskupów galijskich w Arelate (1 lipca 314) ani też trybunał samego cesarza (10 listopada 316). Konstantyn w 317 ostatecznie zdecydował się nawet na wydanie edyktu antydonatystycznego (nie zachował się on do naszych czasów, ale znany jest nam z rozporządzenia Gracjana). Mowa jest tam o nakazie zwrotu budynków kościelnych Kościołowi Katolickiemu., a także o groźbie przepadku mienia przez osoby odwiedzające donatystyczne majątki w celach kultu. Wkrótce okazać się miało, iż rozwiązanie takiego typu jeszcze bardziej zaostrza konflikt. W roku 321 donatyści zostali odwołali z wygnania. Możliwe, że wpływ na to miała chęć ostatecznego rozstrzygnięcia się z Licyniuszem, być może cesarz nie chciał, aby donatyści w tym czasie widzieli go jako prześladowcę.

Kolejny ważny etap w próbie rozwiązania problemu donatystów przypada na rządy cesarza Konstansa (340- 350). W 347 do Afryki przybyli dwaj urzędnicy cesarscy, Paweł i Makary. Biskup Donat (od imienia którego wzięło się określenie „donatyści”) miał wówczas wypowiedzieć swoje słynne słowa: „Cóż ma cesarz do Kościoła”. Urzędnicy mieli za zadanie doprowadzić do pojednania skłócone strony. Szybko okazać się miało jednak, iż sytuacja ta stała się pretekstem do zastosowania przemocy wobec ludności katolickiej. Wiele wskazuje na to, iż donatyści mieli swoje bojówki, tak zwanych circumcelliones. Faktem jest, iż pobici zostali ludzie ze świty Pawła i Makarego. Poirytowany cesarz Konstans powrócił do polityki swojego ojca. Biskupi donatystyczni zostali skazani na wygnanie, a ich dobra skonfiskowano.

Za koniec schizmy uznaje się niekiedy rok 411, kiedy to z inicjatywy św. Augustyna w Kartaginie odbyła się wielka konferencja z udziałem biskupów katolickich i donatystycznych. Dyskusja wygrana została przez stronę katolicką, donatyzm wciąż jednak miał swoich zwolenników, jednak wiele wskazuje na to, iż stawał się on coraz mniej popularny. Mimo to jednak donatyzm istniał jeszcze w czasach Wandalów, a ostatecznie zaniknął dopiero w czasach arabskich.

Niezwykle ciekawą rzeczą jest, iż donatyzm jest czymś charakterystycznym tylko i wyłącznie dla Afryki, nigdy nie przyjął się w innych prowincjach.

 

c.d.n.

(Następnym razem spróbuję odpowiedzieć na pytanie kim byli wspominani przeze mnie circumcelliones)

 

Bibliografia:

Optat z Milewy, Traktat przeciw donatystom, tłum. A. Gołda, Kraków 2011

Kodeks Teodozjusza: Księga szesnasta, tłum: A. Caba, Kraków 2014

Lucilla z Kartagiy a geneza schizmy donatystycznej, [w]: Kobieta w starożytności chrześcijańskiej. Materiały Sympozjum patrystycznego 22.10.1998 ATK, Warszawa 1999

J. Danielou, H.I. Marrou, Historia Kościoła. Od początku do roku 600, Warszawa 1986

A.G. Hamman, Życie codzienne w Afryce Północnej w czasach św. Augustyna, Warszawa 1989

T. Kołosowski, Od wolności wybory wyznania do przymusu religijnego Ewolucja poglądów biskupa Augustyna z Hippony podczas schizmy donatystycznej w Afryce Rzymskiej, Piła 2000

J.Strzelczyk, Wandalowie i ich afrykańskie państwo, Warszawa 1992